POJĘCIE I ZAKRES POLITYKI FISKALNEJ
Polityka fiskalna, jako element polityki finansowej, zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Oznacza więc gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych dla realizacji celów polityki społeczno-gospodarczej państwa.
Aktywna polityka fiskalna polega na podejmowaniu decyzji w zakresie zmian dochodów i wydatków budżetowych w celu bezpośredniego oddziaływania na przebieg określonych zjawisk i procesów gospodarczych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Aktywna polityka oznacza zatem świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów finansowych, takich jak zmiana stawek i zasad opodatkowania (podatkami - dochodowym, VAT i akcyzowym), zmiana zasad subwencjonowania i dotowania, zwiększania i ograniczania wydatków budżetowych.
Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Tak rozumiana polityka fiskalna spełnia dwie podstawowe funkcje: zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel.
Współcześnie zakres celów stawianych przez polityką fiskalną jest znacznie szerszy. Wykorzystuje się ją bowiem jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych i kształtowanie ogólnej koniunktury.
Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić realizację następujących celów:
1) pełne zatrudnienie – walka bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej,
2) stabilizacja cen i walka z inflacją
3) wzrost gospodarczy
4) równowaga bilansu płatniczego
5) sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,
6) efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska
Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc, instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe.
Najważniejszymi jednak instrumentami polityki fiskalnej są:
1) Polityka kredytowa (inwestycyjna). W okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu, co można osiągnąć przez wzrost inwestycji. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może określona polityka państwa, polegająca na obniżeniu stopy procentowej, obniżeniu rezerwy bankowej w bankach komercyjnych lub obniżeniu stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercyjnych. Tego rodzaju operacje prowadzone przez rząd określa się jako operacje na otwartym rynku kredytowym.
2) Polityka podatkowa i zasada przyśpieszonej amortyzacji. W okresie kryzysu państwo obniża stopę podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych , którą mogliby oni przeznaczyć na inwestycje. Zasada przyśpieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo skraca okres amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców. Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszenie stopy podatkowej powoduje, iż przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi, które mogą przeznaczyć na inwestycje. W okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie.
3) Polityka pieniężna ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego.
4) Planowanie gospodarcze. W gospodarce rynkowej planowanie gospodarcze ma charakter indykatywny (nie dyrektywny). Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany, wskazują przedsiębiorcom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów, np. 4-, 5- czy 6-letnich, z wyraźnie określonymi priorytetami gospodarczymi. Najbardziej rozwinięte planowanie gospodarcze o takim charakterze występuje we Francji.
5) Tworzenie silnego sektora publicznego. Sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie, itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodziło tutaj o kolej, wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy o gazociągi, tj. dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne, tworząc własne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum polityczno gospodarcze, które może określać politykę makroekonomiczną, koordynując tym samym funkcjonowanie gospodarki.
System podatkowy (najważniejszy instrument polityki fiskalnej); spełnia następujące cele:
- zapewnia środki finansowe na pokrycie wydatków publicznych;
- umożliwia makroekonomiczne kształtowanie popytu;
- umożliwia realizację celów społecznych.
Podatek – to przymusowe, bezzwrotne, powszechne i nieodpłatne świadczenie pieniężne przekazywane przez podatnika na rzecz budżetu państwa. Podstawą pobierania podatku są obowiązujące na terenie danego kraju przepisy prawa.
Podatki spełniają trzy podstawowe funkcje:
1) fiskalna – zapewniają państwu dochody
2) stymulacyjna – umożliwiają prowadzenie polityki budżetowej, co zdaniem niektórych ekonomistów może stymulować wzrost gospodarczy
3) redystrybucyjna – zmniejsza nierówności społeczne
Podatki mogą być nakładane na:
- dochód, czyli podatki pobierane od płac, odsetek, rent, zysków;
- wydatki, czyli podatki nakładane na dobra i usługi, które ludzie kupują;
- majątek, czyli podatki przenoszące część wartości majątku posiadanego przez ludzi na rząd.
Rodzaje podatków:
1) podatki bezpośrednie:
- podatek dochodowy od osób fizycznych
- podatek dochodowy od osób prawnych
- podatek rolny
- podatek leśny
- podatek od nieruchomości
- podatek od spadków i darowizn
- podatek od posiadanych psów
2) podatki pośrednie:
- podatek od towarów i usług (VAT)
- akcyza
- podatek od gier
